Metody minimalizacji zagrożenia promieniowaniem widzialnym przy doborze oświetlenia na stanowisku pracy z monitorami.

Praca przy monitorach jest związana z występowaniem co najmniej dwóch różnych zadań wzrokowych:

- czytanie drukowanego tekstu na dokumencie i znaków na klawiaturze,

- czytanie znaków na monitorze (znaki mogą być jasne na ciemnym tle lub ciemne na jasnym tle).

Projektowanie oświetlenia do pracy przy komputerze wymaga więc stosowania oświetlenia zapewniającego dobre warunki widzenia dla obu wyżej wymienionych zadań wzrokowych. Wysoki poziom natężenia oświetlenia jest niezbędny na płaszczyźnie klawiatury i stołu, natomiast w płaszczyźnie ekranu jest niekorzystny ze względu na obniżenie kontrastu jaskrawości znaków i tła na ekranie.

Zaleca się unikania kierunkowych odbić opraw oświetleniowych i ograniczenia oświetlenia na ekranach monitorów. Zaleca się także, aby luminancja powierzchni pracy (dotyczy to średniej luminancji) nie była większa od 3-krotnej wartości luminancji obserwowanych powierzchni występujących w centralnym polu widzenia oraz l0-krotnej wartości luminancji dalszych powierzchni w peryferyjnym polu widzenia (np. ściany, sufit, podłoga).

W celu ograniczenia olśnienia odbiciowego od opraw należy stosować właściwie rozmieszczone oprawy oświetleniowe z odpowiednim rastrem (parabolicznym, metalizowanym) oraz odpowiednio rozmieszczone stanowiska pracy.

Oprawy oświetleniowe o takich rozsyłach światłości są korzystne ze względu na następujące zalety:

-  stanowiskach pracy zlokalizowanych między dwoma liniami opraw świetlówkowych uzyskuje się większe natężenie oświetlenia niż pod oprawami w przejściach komunikacyjnych,

- nieobrotowa bryła fotometryczna umożliwia intensywniejsze oświetlenie stanowisk pracy z boku w porównaniu z innymi kierunkami.

W celu uzyskania efektywnego oświetlenia (również energooszczędnego) należy wziąć pod uwagę poniższe zasady:

- w urządzeniu oświetleniowym należy dążyć do użycia najbardziej wydajnych źródeł światła,

- źródła światła należy eksploatować w warunkach znamionowych (nie obniżając ich strumienia świetlnego),

- sprzęt oświetleniowy należy utrzymywać w dobrym stanie,

- w czasie pracy w ciągu dnia należy w pełni wykorzystać światło dzienne (np. przez ustawienie stanowisk pracy w pobliżu okien), a w przypadku konieczności doświetlania stanowisk pracy światłem elektrycznym, należy włączać tylko niezbędne sekcje oświetlenia.

Analizując wyżej wymienione metody minimalizacji zagrożeń przy najczęściej spotykanym stanowisku pracy z monitorem odnosimy wrażenie, że nie ma możliwości aby pracownik posadzony przy tak dobrze wyposażonym i ustawionym stanowisku pracy nie był wydajny i co gorsza narażonym na potencjalne zagrożenia od strony promieniowania widzialnego.

Niestety tak nie jest. W zakładach pracy można znaleźć wiele stanowisk pracy, dla których odpowiednie warunki oświetleniowe odgrywają istotną rolę a mimo tego nie są one przestrzegane.

Niewłaściwe warunki oświetleniowe wywołują wiele niekorzystnych zmian i reakcji organizmu ludzkiego, między innymi zmęczeniem oczu oraz zmęczeniem nerwowym. Pierwszy rodzaj zmęczenia występuje wskutek jednostronnego i intensywnego obciążenia poszczególnych funkcji oka. Rozumie się przez to obciążenie mięśni akomodacyjnych czy wcześniej już rozpatrywane przeciążenie, uszkodzenie siatkówki.

Zmęczenie to objawia się:

- bólami głowy,

- łzawieniem i zaczerwienieniem powiek i spojówek,

- zmniejszeniem zdolności akomodacji,

- zmniejszeniem zdolności widzenia,

- wrażliwości na kontrasty i szybkości spostrzegania.

Objawy te są spowodowane przede wszystkim niewystarczającym oświetleniem i wadą wzroku.

Zmęczenie nerwowe występuje przy pracach o wysokich wymaganiach percepcji wzrokowej.

Objawami zmęczenia nerwowego jest:

- uczucie niechęci i ogólna ociężałość,

- tendencje do bólu głowy i nudności,

- bezsenność i utrata apetytu.

Należy tu również zwrócić uwagę na to, że obydwa rodzaje zmęczenia sumują się podczas prac wzrokowych co wpływa na zmniejszenie wydajności, jakości pracy oraz zwiększenie częstości wypadków przy pracy.

Wniosek nasuwa się jeden aby tego uniknąć należy stosować odpowiednie oświetlenie, które wpływa na wydajność pracy przy równoczesnym zmniejszeniu obciążenia pracującego człowieka. Rzeczą oczywistą są tu częstsze szkolenia z powyższego zakresu w celu przypomnienia o bezpieczeństwie i higienie pracy oraz o zminimalizowaniu wypadków przy pracy. Zalecany jest tu nadzór medyczny w postaci okresowych badań lekarskich wykonywanych co 3 lata.

Sposoby oświetlenia miejscowego.

Sposoby oświetlania miejscowego polegają na doborze oprawy oświetlenia miejscowego ze względu na jej średnią luminancję i wielkość powierzchni świecącej oraz na odpowiednim jej umieszczeniu w stosunku do oka obserwatora. Umieszczenie to wynika z charakterystyki odbiciowej przedmiotu pracy wzrokowej oraz wymagań dotyczących oświetlenia. Charakterystyka przedmiotu pracy wzrokowej zależy od jego wartości współczynników odbicia i przepuszczania oraz od faktury jego powierzchni. Powierzchnia może być z załamaniami, pęknięciami, rysami, wżerami itp., która wpływa na charakterystykę odbicia światła, które może być kierunkowe, rozproszone, kierunkowo-rozproszone.

W praktyce przyjmuje się cztery charakterystyczne sposoby oświetlenia miejscowego, polegające na zróżnicowaniu umieszczania opraw:

- układ a doświetlający zapewnia równomierne doświetlenie bez cieni pola pracy wzrokowej lub uwidocznienie szczegółów o małym kontraście. Kierunek padania strumienia świetlnego w tym układzie nie odgrywa znaczącej roli,

- układ b odbijający do oczu zapewnia uwidocznienie szczegółu przez postrzeganie odbicia od przedmiotu pracy wzrokowej o zróżnicowanych właściwościach odbijających światło. Układ ten umożliwia dostrzeżenie np. pęknięć, znaków zrobionych punktakiem na matowym materiale, podziałek na suwmiarce itp.,

- układ c odbijający kierunkowo umożliwia ujawnienie nierównomierności powierzchni przez zauważenie cieni powstałych od tych nierównomierności na skutek skierowania światła pod małym kątem względem powierzchni obserwowanego przedmiotu. Promienie odbite kierunkowo nie trafiają do oka,

- układ d ujawniający szczegóły w świetle przechodzącym (z oprawą rozpraszającą) umożliwia prześwietlenie przedmiotu, np. obserwacja światłoczułych materiałów, pęknięć w materiale lub ciągłości ścieżek na płytce drukowanej.

W każdym z tych układów można zastosować, między innymi, różne typy opraw oświetlenia miejscowego. Odpowiedni układ umieszczania i typu oprawy oświetlenia miejscowego dobiera się po uwzględnieniu występujących na stanowisku pracy warunków pracy wzrokowej takich jak kontrast i charakterystyka odbiciowa przedmiotu pracy wzrokowej oraz zasad oświetlania.

Narażenie pracowników na promieniowanie widzialne.

Zagrożenie pracowników promieniowaniem widzialnym rozpatruje się z punktu widzenia możliwości uszkodzenia siatkówki oka. Zagrożenie to jest charakteryzowane przez wartości skuteczne luminacji energetycznej źródła, natężenia promieniowania i czas ekspozycji.

Podstawowe funkcje promieniowania widzialnego.

Światło na stanowiskach pracy i w jego otoczeniu wpływa bezpośrednio na szybkość i pewność widzenia oraz określa w jaki sposób widzimy formy, sylwetki, barwę i właściwości powierzchni przedmiotów tam występujących. Aby praca wzrokowa była optymalna, stanowisko pracy oraz pomieszczenie, w którym się ono znajduje, muszą być tak oświetlone, aby występowała wygoda widzenia. Występuje ona wtedy, gdy spełnione są co najmniej trzy następujące warunki:

- zdolność rozróżniania szczegółów jest pełna,

- spostrzeganie jest sprawne pozbawione ryzyka dla człowieka,

- spostrzeganie nie prowadzi do odczucia pewnej przykrości, niewygody, nadmiernego zmęczenia, a przeciwnie jest połączone z pewną przyjemnością.

Wystąpienie wygody widzenia zależy od czynników określających cechy ilościowe i jakościowe oświetlenia oraz od wrażliwości osobniczej. Oświetlenie wnętrz przede wszystkim powinno zapewniać:

- bezpieczeństwo ludzi przebywających we wnętrzu,

- odpowiednie warunki do wykonywania zadań wzrokowych,

- pomoc w kreowaniu właściwego otoczenia świetlnego.

Podstawowe rodzaje oświetlenia.

Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje oświetlenia:

- oświetlenie ogólne czyli równomierne oświetlenie pewnego obszaru bez uwzględnienia szczególnych wymagań dotyczących oświetlenia niektórych jego części,

- oświetlenie miejscowe czyli dodatkowe oświetlenie przedmiotu pracy wzrokowej, z uwzględnieniem szczególnych potrzeb oświetleniowych, w celu zwiększenia natężenia oświetlenia, uwidocznienia szczegółów itp. To oświetlenie jest załączane niezależnie od oświetlenia ogólnego,

- oświetlenie złożone to oświetlenie składające się z oświetlenia ogólnego i oświetlenia miejscowego.

Wybór odpowiedniego rodzaju oświetlenia powinien być uzależniony od wymaganego poziomu natężenia oświetlenia. Dla poziomów natężenia oświetlenia pracy poniżej 200 luksów zaleca się stosowanie oświetlenia ogólnego. Dla poziomów natężenia oświetlenia z przedziału 200 – 750 luksów zaleca się stosowania oświetlenia ogólnego jako wyłącznego rodzaju oświetlenia, wtedy gdy występuje potrzeba jednakowego lub prawie jednakowego oświetlenia danej przestrzeni. Stosuje się je tam, gdzie nie jest wiadome rozmieszczenie stanowisk pracy i gdzie są one rozmieszczone równomiernie w całym pomieszczeniu a praca wzrokowa tam wykonywana wymaga rozróżnienia szczegółów o podobnej wielkości. Natomiast dla poziomów natężenia oświetlenia powyżej 750 luksów zaleca się stosowanie oświetlenia złożonego.

Podstawowe wielkości promieniowania widzialnego.

                       

Strumień świetlny jest to ta część promieniowania optycznego emitowanego przez źródło światła, które widzi oko ludzkie w jednostce czasu. Jednostką strumienia świetlnego jest lumen (lm). Jest to strumień świetlny wysyłany równomiernie we wszystkich kierunkach przez źródło światła o natężeniu 1 kandeli w jednostkowym kącie bryłowym równym 1 steradianowi.

Światłość jest to gęstość kątowa strumienia świetlnego źródła światła w danym kierunku.  Światłość charakteryzuje rozsył strumienia świetlnego w przestrzeni, czyli ilość strumienia świetlnego wysyłanego przez źródło światła w niewielkim kącie bryłowym otaczającym określony kierunek. Jednostką światłości jest kandela cd = lm/sr, gdzie sr to steradian – jednostka kąta bryłowego a kandela to 1/60 część natężenia światła wysyłanego w kierunku prostopadłym przez ciało doskonale czarne o powierzchni 1 cm² w temperaturze krzepnięcia platyny równej 1760^oC.

Natężenie oświetlenia to gęstość powierzchniowa E strumienia świetlnego padająca na daną płaszczyznę, czyli inaczej mówiąc jest to stosunek strumienia świetlnego padającego na płaszczyznę do jej pola powierzchni E = F/S. Natężenie oświetlenia w polu bezpośredniego oświetlenia powinno być uzależnione od natężenia oświetlenia w polu zadania. Jednostką natężenia oświetleniowego jest luks (lx), gdzie lx = lm/m², gdy na 1 m² tej powierzchni pada równomiernie strumień świetlny równy 1 lumenowi.

Luminacja to światło, które odbije się od powierzchni i dotrze do oka obserwatora. Ogólnie luminacja jest ilością światła wysyłaną z określonej powierzchni, promieni odbitych. Ilość odbitego światła zależy nie tylko od natężenia światła, ale także od barwy i rodzaju powierzchni odbijającej promienie. Luminację posiada wszystko to co widzimy. Również źródło światła ma określoną luminację, gdyż światło wysyłane jest zawsze z określonej powierzchni, czasami bardzo małej. Jednostką luminacji jest cd/m².

Rozkład luminacji w polu widzenia wpływa na poziom adaptacji wzroku i na wygodę widzenia. Dla jej zapewnienia zalecane jest unikanie zbyt wysokich luminacji, które mogą spowodować wzrost olśnienia, zbyt wysokich kontrastów luminacji, które powodują zmęczenie ze względu na ciągłą readaptację wzroku oraz zbyt niskich luminacji i zbyt niskich kontrastów wywołanych w monotonnych środowiskach pracy.

Luminacje powierzchni mogą być określane współczynnikiem odbicia i natężeniem oświetlenia na określonych powierzchniach.

Promieniowanie Widzialne

      Definicja.

Promieniowanie widzialne czyli światło jest promieniowaniem elektromagnetycznym zdolnym do wywoływania bezpośrednio wrażeń wzrokowych, z których wynika widzenie. Oświetlenie jest jednym z ważniejszych czynników wpływających na wydajność i wypadki przy pracy oraz zdrowie i bezpieczeństwo pracowników. Odpowiednie oświetlenie wpływa na podniesienie wydajności pracy przy równoczesnym zmniejszeniu obciążenia pracującego człowieka.

Granice widmowego przedziału promieniowania widzialnego nie są ściśle określone i zależą od wartości strumienia energetycznego docierającego do siatkówki oka oraz od czułości oka obserwatora. 

Ogólne przyjmuje się, dolną granicę przedziału między 360 i 400 nm, a górną między 760 – 830 nm.

Metody minimalizacji zagrożeń promieniowaniem UV.

Metody minimalizacji zagrożeń promieniowaniem UV wiążą się ze stosowaniem środków ochrony szczególnie przy pracach spawalniczych, które można podzielić na środki techniczne i ochrony osobistej. Jednym z wielu środków technicznych może być stała lub przenośna ścianka i parawan, pomalowany farbą pochłaniającą promieniowanie UV na bazie bieli cynkowej lub tytanowej o barwie ciemnoszarej, aby nie odbijały nadmiernie intensywnego światła emitowanego przez łuk elektryczny. Ścianki i parawany mają odgradzać poszczególne stanowiska spawaczy.

Następną metodą techniczną może być stosowanie odpowiedniej wentylacji mechanicznej, która ma ochronić przed silnymi źródłami promieniowania UV mogącymi powodować wytwarzanie ozonu.

Przechodząc tu do środków ochrony osobistej mamy tu na myśli tarcze lub przyłbice spawalnicze zaopatrzone w filtry spawalnicze dobrane zgodnie z Polskimi Normami, które osłaniają twarz, uszy i szyję, jak również rękawice spawalnicze.

Następnym środkiem ochrony osobistej twarzy mogą być filtry chroniące przed nadfioletem szczególnie wykorzystywanych przy lampach kwarcowych i bakteriobójczych.

Analizując powyższe metody minimalizacji zagrożeń promieniowaniem UV można dojść do podobnych wniosków co w rozdziale poprzednim. Wiem z doświadczenia, że jeżeli osłony lub parawany są zamontowane na stałe i oddzielają poszczególne stanowiska spawaczy to nie ma wątpliwości, że one zostaną zastosowane. Problem się pojawia w momencie kiedy te osłony i parawany są przenośne, gdyż nie zawsze są wtedy stosowane. Co do stosowania tarcz, przyłbic to nie ma większej wątpliwości, że taki spawacz dla ochrony osobistej to zastosuje. Oczywiście występuje tu następny problem stosowania rękawic ochronnych i to z bardzo błahego powodu jakim jest nie możliwość uchwycenia palnika czy szczypiec do elektrody przez spawacza w tych rękawicach. Problem i może błahy bo można zastosować inne rękawice ale czy aby na pewno będą one równie dobrze ochraniać jak te do tego przeznaczone?

Wspomnieć tu należy również o zatrudnianiu młodocianych przy pracach w warunkach narażenia na promieniowanie UV, które jest zabronione, szczególnie gdzie emitowane jest przez technologiczne urządzenia przemysłowe, w ty w szczególności przy spawaniu, cięciu i napawaniu metali.

Reasumując powyższe, skłaniamy się po raz kolejny do przeprowadzenie szkoleń ze szczegółową ich weryfikacją oraz wspominam o konieczności nadzoru medycznego. Profilaktyka medyczna w tym przypadku jest zalecana w postaci badań okresowych wykonywanych co 3 lata a dla pracowników, którzy przekroczyli już 50 rok życia, narażonych na UV powyżej 10 lat takie badania okresowe wykonujemy co 2 lata.

Oddziaływanie promieniowania UV na człowieka.

Oddziaływanie promieniowania nadfioletowego na organizm człowieka nie jest wyłącznie negatywne. Dzięki wytwarzaniu w skórze witaminy D mając tu na myśli promieniowanie UV-B i jest ono stosowane w odpowiednich dawkach, nie przekraczających wartości dopuszczalnych jest elementem korzystnym. Poza działaniem bezpośrednim ma ono również oddziaływanie pośrednie polegające na tym, że w powietrzu otaczającym źródła promieniowania nadfioletowego, pod działaniem fotonów o dużej energii zachodzą reakcje fototechniczne, przy których powstają tlenki azotu NO oraz ozon, których wdychanie jest szkodliwe.

UV-A oddziałując na skórę, wywołuje w niej swoisty rodzaj pigmentacji o odcieniu szarym, które może wywołać słaby rumień skóry. Oddziałując na oczy, nie powoduje jeszcze stanu zapalnego, powodując natomiast efekt fluorescencji przejrzystych ośrodków gałki ocznej. Efekt ten występuje na niektórych stanowiskach kontroli technicznej, gdzie wykorzystuje się fluorescencje różnych substancji pod wpływem promieniowania UV-A.

UV-B wywołuje głównie rumień skóry takie jak zaczerwienienie, obrzęk aż do powstania pęcherzy. Ten zakres nadfioletu średniego jest nazywany również podzakresem erytemalnym od łac. nazwy rumienia - erythema. Narażenie pracowników na promieniowanie nadfioletowe charakteryzowane jest przez wartości skuteczne napromieniowania erytemalnego. Najwyższa dopuszczalna wartość skuteczna napromieniowania erytemalnego dla ośmiogodzinnego dnia pracy wynosi 30 J/m².

UV-C nosi nazwę bakteriobójczego oraz koniunktywalnego od łac. nazwy zapalenia spojówek – coniunctivitis. Skutki narażenia oczu na działanie tego podzakresu promieniowania nadfioletowego to zapalenia spojówek i równoczesne zapalenie rogówki. Objawy zaczynają się po paru godzinach uczuciem piasku w oczach i następnie w zależności od dawki promieniowania występują dalsze objawy w postaci obrzęków i ropienia, wymagające leczenia okulistycznego.

Narażenie pracownika na promieniowanie nadfioletowe.

Narażenie pracownika na promieniowanie nadfioletowe charakteryzowane jest przez wartości skuteczne napromieniowania oka i skóry a zagrożenie pracowników promieniowaniem nadfioletowym charakteryzowane jest przez wartości skuteczne.

Jak już wspominałem wcześniej najwyższa dopuszczalna wartość skuteczna napromienienia oka i skóry w ciągu dobowego wymiaru czasu pracy, bez względu na długość jego trwania, wynosi 30 J/m². Natomiast najwyższe dopuszczalne całkowite, nie selektywne napromienienia oka promieniowaniem pasma 315 – 400 nm wynosi 10 000 J/m² w ciągu dobowego wymiaru czasu pracy.

Promieniowanie Nadfioletowe

         Definicja.

Promieniowanie nadfioletowe UV to promieniowanie optyczne występujące na stanowisku pracy, obejmujące zakres długości fali od 100 nm do 400 nm, gdzie nm = 10^{-9 m.}

Zakresy promieniowania nadfioletowego.

Ze względu na różnice biologicznego oddziaływania na organizm człowieka wyróżniamy trzy zakresy promieniowania nadfioletowego:

- UV-A od 315 do 400 nm i jest to tzw. bliski nadfiolet,

- UV-B od 280 do 315 nm i jest to tzw. średni nadfiolet,

- UV-C od 100 do 280 nm i jest to tzw. daleki  nadfiolet.

Źródła promieniowania UV. 

Najczęstszym i najskuteczniejszym źródłem promieniowania nadfioletowego są prace spawalnicze z użyciem łuku elektrycznego.

Ponadto szczególnie niebezpieczne są palniki plazmowe, gdzie źródłem promieniowania nadfioletowego jest plazma o temperaturze wielu tysięcy stopni. Promieniowanie powstające przy spawaniu palnikiem gazowym ma o wiele niższe natężenie, dużo poniżej normy. Narażenie na promieniowanie UV występuje także przy naświetlaniu lampami bakteriobójczymi, a także przy zabiegach leczniczych w gabinetach fizykoterapii gdzie mamy do czynienia z lampami kwarcowymi.

Metody minimalizacji zagrożeń promieniowaniem podczerwonym.

Ochrona przed promieniowaniem to przede wszystkim:

- izolacja cieplna ścian urządzeń emitujących promieniowanie,

- stosowanie ekranów stałych lub przenośnych osłaniających pracowników przed promieniowaniem,

- zmiany w procesach technologicznych w celu eliminacji czynności narażających pracownika na promieniowanie,

- odpowiednia wentylacja osłabiająca skutki oddziaływania promieniowania,

- skracanie czasu ekspozycji na promieniowanie,

- stosowanie odpowiedniej odzieży i okularów ochronnych.

Analizując powyższe metody minimalizacji zagrożeń przed promieniowaniem podczerwonym można odnieść bardzo pozytywne wrażenie jeżeli w danym zakładzie pracy stosuje się izolacje cieplne ścian i pomieszczeń urządzeń emitujących promieniowanie, stałe ekrany czy nawet zmienia się proces technologiczny by uchronić tego pracownika przed tym szkodliwym i niebezpiecznym promieniowaniem. Nie miejmy jednak złudzeń jeżeli te ekrany osłaniające można również przenosić to na pewno nie każdy pracownik będzie pamiętał o tym, aby je rozstawić przed rozpoczęciem pracy z jednej prostej przyczyny, że to wiąże się z wykonaniem dodatkowej czynności a na to może już nie być czasu. Pod ten sam problem można również podciągnąć włączanie wentylacji lub zakładanie okularów ochronnych. Biorąc pod uwagę dzisiejszą pogoń za dobrami materialnymi zdajmy sobie sprawę, że taki przeciętny pracownik po prostu o tym zapomni albo tej czynności nie wykona jak już pisałem powyżej z prostej przyczyny jaką jest brak czasu.

Wspomnieć tu należy również o zatrudnianiu młodocianych przy pracach w warunkach narażenia na promieniowanie podczerwone, które jest zabronione. Dozwolone jest natomiast zatrudnianie młodocianych chłopców w wieku powyżej 17 lat przy pracach w narażeniu na szkodliwe czynniki fizyczne.

Reasumując powyższe, skłaniamy się znowu do przeprowadzenie szkoleń ze szczegółową ich weryfikacją oraz wspominam o konieczności nadzoru medycznego. Profilaktyka medyczna w tym przypadku jest zalecana w postaci badań okresowych wykonywanych co 4 lata a dla pracowników, którzy przekroczyli już 50 rok życia takie badania wykonujemy co 2 lata zgodnie z rozporządzeniem.

Narażenie zawodowe na promieniowanie cieplne.

 

Narażenie zawodowe na promieniowanie cieplne istnieje w następujących zawodach takich jak spawacze, strażacy, pracownicy odlewni, pracownicy stalowni w hutnictwie metali, dmuchacze, operatorzy pieców do wypalania w hutnictwie szkła, palacze kotłowni, hartownicy pieców gazowych, kowale, lutownicy i operatorzy laserów.

Zagrożenie pracowników promieniowaniem cieplnym rozpatruje się z punktu widzenia możliwości uszkodzenia termicznego skóry, siatkówki, soczewki i rogówki oka.

Poniższe przykłady ograniczę do termicznego uszkodzenia skóry oraz oparzenia rogówki.

Zagrożenie uszkodzenia termicznego skóry charakteryzowane jest przez wartości bezwzględne napromienienia w całym istotnym zakresie długości fal. Maksymalne jednorazowe napromienienie skóry N, wyznaczone dla jednorazowej ekspozycji krótszej niż 10 s, nie może przekraczać wartości określonej zależnością:

N = 20 000 t ^1/4  [ J m ^-2 ]

Jeżeli czas jednorazowej ekspozycji przekracza 10 s, należy stosować wskaźnik obciążenia termicznego WBGT.

W celu ochrony przed termicznym uszkodzeniem, oparzeniem rogówki oraz w celu ograniczenia ryzyka powstania zaćmy, maksymalne bezwzględne natężenie napromienienia oczu E promieniowaniem cieplnym wynosi:

a) dla zakresu widmowego 780-3000 nm i czasów ekspozycji t > lub = 1000 s.

E = 100 [W m^-2]

przy czym w przypadku niskiej temperatury otoczenia powyższe wartości mogą ulec podwyższeniu do 400 W/m², gdy temperatura powietrza wynosi 0 ^oC, i to około 300 W/m², gdy temperatura powietrza wynosi 10 ^oC w sytuacji, gdy źródła podczerwieni stosuje się do ogrzewania pomieszczeń,

b) dla całego zakresu podczerwieni i czasów ekspozycji t < 1000 s.

E = 18 000 t ^-3/4 [W m²]

Promieniowanie Podczerwone

         Definicja.

Promieniowanie podczerwone inaczej cieplne jest promieniowaniem niejonizującym obejmującym promieniowanie optyczne, którego długości fal wynoszą od 780 nm do 1 mm.

W tym rozdziale nazwa podczerwone i cieplne będą występować zamiennie.

Zakresy promieniowania podczerwonego.

Promieniowanie cieplne dzieli się na trzy zakresy:

- IR-A od 780 do 1400 nm i jest to tzw. bliska podczerwień,

- IR-B od 1.4 do 3 mm i jest to tzw. średnia podczerwień,

- IR-C od 3 mm do 1 mm i jest to tzw. daleka podczerwień.

 Źródła promieniowania podczerwonego.

 Źródłami promieniowania cieplnego są przede wszystkim gorące stanowiska pracy w:

- hutach,

- walcowniach,

- kuźniach,

- hutach szkła,

- paleniska,

- piece hartownicze, ceramiczne, laboratoryjne,

- martenowskie, łukowe w temperaturze ok. 1600^oC,

- odlewnie żeliwa, metali kolorowych w temperaturze od około 1000^oC do 1200^oC,

- odlewnie stopów metali lekkich w temperaturze od około 600^oC do 700^oC,

- powierzchnie pieców i inne duże powierzchnie grzejne o temperaturze do 500^oC.

Wpływ promieniowania cieplnego na człowieka. 

Promieniowanie cieplne oddziałując na pracownika, może spowodować:

- bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia w postaci udaru cieplnego, zapaści serca z powodu stresu cieplnego czy oparzenia termiczne skóry,

- schorzenia w postaci długotrwałego narażenia jakim może być zaćma hutnicza, chroniczne i ostre zapalenia spojówek, występowania pigmentacji skóry a po wielu latach owrzodzenia czy nawet rak skóry,

- występowanie uciążliwych warunków pracy w wyniku zmęczenia.



Ochrona przed nadmiernym promieniowaniem elektromagnetycznym.

Zdając sobie sprawę z tego, iż cały czas podlegamy promieniowaniu elektromagnetycznemu w życiu codziennym i nie jesteśmy w stanie go wyeliminować do zera możemy zastosować metody techniczne i organizacyjne do ochrony ludzi na stanowiskach pracy związanych ściśle z promieniowaniem elektromagnetycznym.

Metody techniczne polegają na:

- ekranowaniu pomieszczeń przez nałożenie siatek metalowych lub blach,

- ekranowaniu samych źródeł za pomocą również siatek lub blach.

Metody organizacyjne polegają na:

- odsunięcie pracownika od obszarów nadmiernych natężeń pól,

- unikanie przebywania w granicach stref ochronnych,

- skracanie czasu przebywania w strefie zagrożenia poprzez rotacje pracowników,

- ustawianie źródeł pól tak aby ich strefy ochronne nie nachodziły na siebie i nie pokrywały się.

- umieszczeniu znaków ostrzegawczych, zgodnych z normami na granicy stref ochronnych.

Należy tutaj wspomnieć o ochronie młodocianych, iż zgodnie z rozporządzeniem wzbronione jest zatrudnianie ich przy pracach w zasięgu pól elektromagnetycznych o natężeniach przekraczających wartości dla strefy bezpiecznej. Ten sam problem dotyczy kobiet w ciąży dla, których zgodnie z rozporządzeniem praca w zasięgu pól elektromagnetycznych o natężeniach przekraczających również wartości dla strefy bezpiecznej jest pracą uciążliwą a nawet szkodliwą dla ich zdrowia.

Oprócz wyżej wymienionych metod technicznej i organizacyjnej można również zastosować metody minimalizacji narażania pracowników i ludności na skutki działania pola elektromagnetycznego. W tym celu należy stosować się do poniższych wskazań:

- poprzez podanie warunków bezpiecznej eksploatacji, w których to producent urządzenia powinien w instrukcji obsługi podać warunki bezpiecznej eksploatacji urządzenia z uwzględnieniem przepisów krajowych a w szczególności powinien podać zasięg stref ochronnych i wykazać, że narażenie pracownika na działanie pól przy proponowanym sposobie eksploatacji nie przekroczy dopuszczalnego,

- poprzez powiadomienie o zamierzonym uruchomieniu źródła pola o tym zamierzonym uruchomieniu źródła pola należy powiadomić miejscową stację sanitarno-epidemiologiczną i uzgodnić wykonanie badań pól elektromagnetycznych po uruchomieniu źródła pola,

- poprzez odpowiedni wybór miejsca eksploatacji źródła pola, które należy wybrać w ten sposób, by w zasięgu stref ochronnych nie znajdowały się stanowiska pracowników, którzy bezpośrednio nie obsługują źródła pola,

- poprzez przeszkolenie pracowników mających obsługiwać źródła pól elektromagnetycznych, których należy przeszkolić w zakresie oddziaływania pól elektromagnetycznych na organizm ludzki, spodziewanego zasięgu stref ochronnych oraz zasad bezpiecznego przebywania w strefach i zasad bezpiecznej pracy ze źródłami pól,

- poprzez wykonanie pomiarów pól po uruchomieniu źródła i ewentualnym skorygowaniu zasięgi stref ochronnych i dopuszczalnego czasu pracy w strefie zagrożenia należy również zmierzyć prądy upływów z obudów dotykanych przez pracowników,

- poprzez sporządzenie instrukcji bezpiecznej pracy w zasięgu stref ochronnych na podstawie wykonanych pomiarów pól.

Analizując powyższe metody ochron przed nadmiernym promieniowaniem elektromagnetycznym można dojść do prostego wniosku, że najlepszą metoda ochronną jest zastosowanie litery prawa jak to ma miejsce przy zatrudnianiu młodocianych i kobiet w ciąży, gdzie wyraźnie jest napisane, że jest to wzbronione w zasięgu pól elektromagnetycznych o natężeniu przekraczającym wartości strefy bezpiecznej. Takim podejściem oczywiście teoretycznym można by ograniczyć jedynie dwie grupy ludzi, pracowników co i tak nie zmniejsza skali problemu.

Przede wszystkim trud należy podjąć od budowania świadomości przyszłych pracowników poprzez cykl szkoleń na, którym dowiedzieli by się o zakresie oddziaływania pól elektromagnetycznych na organizm ludzki jak i zasadach bezpiecznej pracy z takim źródłami w najmniejszych szczegółach. Mimo powyższego należy mieć poczucie smutnej rzeczywistości, że nawet najlepiej przeszkoleni pracownicy są tylko ludźmi i mają prawo popełniać błędy, które w większości przypadków są na ich własne życzenie. Bo przecież dlaczego nie można odsunąć siatki lub blachy od pomieszczeń lub samego źródła, albo zapomnieć oznakować wokół źródła pola zwykłym znakiem ostrzegawczym. Wszystko to odbywa się z poczuciem bezkarności, że przecież i tak nic złego nie może się stać. Pamiętać tu należy, że od razu może to i nic złego się nie stanie ale po pewnym czasie dolegliwości mogą być zauważalne.

Oprócz metod minimalizacji narażania pracowników i ludności na skutki działania pola elektromagnetycznego należy być świadomym, że istnieje coś takiego jak wtórne zagrożenia elektromagnetyczne, o którym nie wszyscy wiedzą.

 Często się zdarza, np. na rozległych terenach w pobliżu stacji radiowych, do których były zastosowane metody minimalizacji narażenia pracowników, że energię pól elektrycznych i magnetycznych odbierają metalowe konstrukcje. Konstrukcje te mogą odbierać znaczne ilości energii i mogą stać się wtórnymi źródłami pól elektromagnetycznych zagrażających pracownikom i ludności.

Przez te konstrukcje przepływa indukowany prąd elektryczny i dlatego w konstrukcjach wydziela się znaczna ilość ciepła przez, które może powstać wtórne zagrożenia elektromagnetyczne takie jak:

- nie kontrolowane odpalanie zapalników elektrycznych,

- zapłon, pożar i wybuch, gdzie szczególne środki ostrożności powinny być przedsięwzięte w miejscach składowania materiałów wybuchowych i łatwo palnych,

- porażenie prądem wielkiej częstotliwości przy dotykaniu konstrukcji metalowych, który zazwyczaj powoduje lekkie uszkodzenie termiczne naskórka i impuls bólu.

Jeżeli przy poprzednich naruszeniach przepisów bezpiecznej pracy, gdzie pracownicy wykazywali się lekkomyślnością i brakiem wyobraźni co do powagi zagrożenia od strony promieniowania elektromagnetycznego tak w tym rozpatrywanym przykładzie, gdzie może dojść do pożaru a nawet wybuchu a w konsekwencji do utraty zdrowia a nawet i życia nie można pominąć tak ważnego zjawiska jakim jest wtórne zagrożenie elektromagnetyczne. Dlatego mimo niskiego poziomu wiedzy na temat tego typu niebezpieczeństw trud budowania świadomości przyszłych i obecnych pracowników należy podjąć.

W związku z powyższym zalecane są częstsze szkolenia pracowników ze szczegółową weryfikacją ich wiedzy na temat zagrożeń. Należy tu również wspomnieć o nadzorze medycznym, który powinien odbywać się za pomocą profilaktyki medycznej w postaci badań okresowych przeprowadzanych co 4 lata z uwzględnieniem zapisów EKG i EEG.

Wpływ promieniowania elektromagnetycznego na organizm ludzki.

Pola elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości, a nawet pola wytwarzane przez urządzenia elektroenergetyczne 50 Hz, powodują powstanie różnych dolegliwości u pracownika w zależności od natężenia pola i częstotliwości.

W działaniu biologicznym promieniowania na człowieka obserwuje się:

- efekt termiczny powstały wskutek zamiany części energii promieniowania na ciepło, co może spowodować zmiany patologiczne i reakcje fizjologiczne uwarunkowane podwyższeniem temperatury całego ciała lub niektórych jego narządów.

- efekt pozatermiczny powstały pod wpływem promieniowania bez podwyższania temperatury oraz związane z tym objawy patologiczne i fizjologiczne.

Dolegliwości wywoływane przez pole elektromagnetyczne.

Dolegliwości wywoływane przez pola elektromagnetyczne można podzielić na obiektywne i subiektywne.

Dolegliwości obiektywne to:

 - objawy ze strony układu nerwowego to

 - stany neurasteniczne,

 - nerwice wegetatywne,

 - drżenie rąk,

 - zmiany czynności bioelektrycznej mózgu ujawniające się w zapisie EEG,

 - wzmożony dermografizm,

- zmiany w narządzie wzroku polegające na drobnych zmianach zmętnieniowych w soczewce,

- objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego to

- obniżenie ciśnienia krwi,

- zwolnienie akcji serca,

- zmiany czynności bioelektrycznej serca ujawniające się w zapisie EEG,

- zmiany we krwi i układzie krwiotwórczym,

- objawy ze strony układu hormonalnego objawiające się zaburzeniami miesiączkowania.

Dolegliwości subiektywne to:

- ogólne osłabienie,

- utrudnienie koncentracji uwagi,

- osłabienie pamięci,

- łatwość męczenia się pracą umysłową,

- ospałość w ciągu dnia i zaburzenia snu w ciągu nocy,

- drażliwość nerwowa,

- bóle i zwroty głowy,

- nadmierna potliwość lub suchość dłoni i stóp,

- dolegliwości sercowe, np.: uczucie ucisku, kłucia itp.

- dysfunkcje ze strony układu pokarmowego,

- osłabienie potencji płciowej.

Charakterystyka stref oraz graniczne wartości natężenia pól.

Charakterystyka stref.

Strefa  niebezpieczna to obszar bardzo silnych pól elektromagnetycznych. W obszarze tym nie wolno przebywać zarówno ludności, jak i pracownikom w zakresie mikrofal, powyżej 300 MHz, natomiast dopuszczalne jest przebywanie pracowników w specjalnych kombinezonach ekranujących. Pola panujące w tym obszarze mogą powodować niebezpieczne nagrzewanie tkanek a zasięg tego obszaru wybierany jest ze współczynnikiem bezpieczeństwa 3 ÷10 razy.

Strefa zagrożenia to obszar, w której czas przebywania w tej strefie zależny od natężenia pola, ale jest krótszy niż 8 h. W obszarze tym mogą przebywać jedynie pracownicy związani z obsługą pól po przejściu specjalistycznego szkolenia i badań lekarskich. W strefie tej występuje częstotliwość o zakresie większym niż 100 Hz.

Strefa pośrednia to obszar, w której czas przebywania nie podlega ograniczeniom w ramach zmiany roboczej. W obszarze tym również mogą przebywać jedynie pracownicy związani z obsługą pól po przejściu specjalistycznego szkolenia i badań lekarskich. W strefie tej także występuje częstotliwość o zakresie większym niż 100 Hz.

Strefa bezpieczna to obszar, w którym występują pola bezpieczne dla człowieka. Przy bezpośrednim długotrwałym oddziaływaniu na organizm nie powodują zmian w stanie zdrowia. W strefie tej mogą jednak występować wtórne zagrożenia elektromagnetyczne dlatego powinno się ograniczyć korzystanie z rozbudowanych konstrukcji metalowych.

Graniczne wartości natężenia pól.

Wyróżnia się trzy graniczne wartości natężenia pola:

- elektrycznego E₀(f), E₁(f), E₂(f), 

- magnetycznego H₀(f), H₁(f), H₂(f),

o ogólnym działaniu na organizm człowieka są określone w poszczególnych zakresach częstotliwości, gdzie:

- E₀(f) i H₀(f) to natężenia pól o częstotliwości f, rozgraniczające strefę pośrednią od strefy bezpiecznej,

- E₁(f) i H₁(f) to natężenia pól o częstotliwości f, rozgraniczającej strefę zagrożenia od strefy pośredniej,

- E2(f) i H2(f) to natężenia pól o częstotliwości f, rozgraniczającą strefę niebezpieczną od strefy zagrożenia.

Promieniowanie Elektromagnetyczne

         Definicja.

Promieniowaniem elektromagnetycznym nazywamy emisję lub przenoszenie energii w postaci fal elektromagnetycznych i przyporządkowanych im jonów. Interesować nas będzie promieniowanie niejonizujące, czyli takie, gdzie zjawisku pochłaniania fali elektromagnetycznej nie towarzyszy efekt jonizacji ośrodka, w którym fala się rozchodzi.

Można dodać, że fale elektromagnetyczne rozchodzą się w próżni z prędkością światła a w ośrodkach materialnych z mniejszymi prędkościami.

Podział pól elektromagnetycznych.

W środowisku pracy pracownicy często podlegają wpływom różnych pól elektromagnetycznych, rzadko zdając sobie z tego sprawę. Pola te, nazywane często promieniowaniem, są wytwarzane przez wszelkie urządzenia i przewody elektryczne zarówno w zakresie małych, jak i bardzo dużych częstotliwości.

Z uwagi na różnorodność zastosowania, działania i zakres częstotliwości, promieniowanie elektromagnetyczne można podzielić na:

- pola elektro- i magnetostatyczne (pole stałe),

- pola częstotliwości przemysłowej 50 Hz,

- pola częstotliwości od 1 – 100 kHz,

- pola wielkiej częstotliwości 0,1 – 10 MHz,

- pola wielkiej częstotliwości 10 – 300 MHz,

- pola wielkiej częstotliwości 300 – 300 000 MHz,

- pola o częstotliwości do 300 GHz.

Należy tu wspomnieć, że do promieniowania niejonizującego należą również promieniowanie podczerwone, widzialne i nadfioletowe, które zostały omówione w następnych rozdziałach.

Metody redukcji zagrożeń podczas pracy z substancjami promieniotwórczymi.

Istotne znaczenie ma odpowiednie zabezpieczenie pracowników przed działaniem promieniowania jonizującego. Służą to tego metody techniczne i organizacyjne.

Metody techniczne to:

- wydzielenie osobnych pracowni izotopowych polegające na tym, że wszelkie prace związane z użytkowaniem źródeł promieniotwórczych mogą być prowadzone jedynie w oznakowanych pracowniach izotopowych lub na wyznaczonym i odpowiednio zabezpieczonym terenie,

- ściany i stropy pracowni nie mogą przylegać do pomieszczeń mieszkalnych jak również muszą mieć pomieszczenia o odpowiedniej powierzchni,

- stosowanie osłon, parawanów, szyb ochronnych z tworzywa pochłaniającego promieniowanie jonizujące oraz zapewnienie odpowiedniej wentylacji o określonej wydajności np.: sześciokrotna wymiana powietrza na godzinę w pracowni rentgenowskiej,

- automatyzacja procesów wykorzystujących źródła promieniotwórcze za pomocą zdalnie sterowanych podajników, manipulatorów, co spowoduje oddalenie od źródeł stanowisk operatorskich i zarazem oddalenie pracownika od źródeł promieniowania oraz skrócenie lub eliminacja czasu przebywania w bezpośredniej bliskości źródeł,

- sprzęt ochrony osobistej w postaci np.: fartuchów ochronnych, który ma na celu zatrzymanie lub zredukowanie dawki promieniowania.

Metody organizacyjne to:    

- dopuszczanie do pracy tylko przeszkolonych pracowników po uzyskaniu zgody od lekarza na wykonywanie danej pracy i przeszkoleniu wstępnym oraz okresowym wraz z weryfikacją wiedzy personelu. Powyższa weryfikacja ma na celu nauczenie niedoświadczonego pracownika i przypomnienie pewnych wiadomości staremu pracownikowi.

- prawidłowe i kompletne wyposażenie pracowni izotopowych wraz z wykonywaniem wszelkich prac dokładnie według instrukcji, regulaminów itp.

- wyznaczenie i oznakowanie strefy niebezpiecznej źródła poprzez sygnalizacje włączenia źródła co ma redukować niepotrzebne wchodzenie w tą strefę pracownika lub osoby postronnej i niepotrzebne narażanie się.

- korzystanie z dostępnego w pracowni sprzętu dozymetrycznego oraz ochronnego. Wskazując na to, że niedopuszczalna jest sytuacja gdzie pracownik nie zakłada z rożnych przyczyn dawkomierza czyli kasetki z błoną filmową i naraża się na otrzymanie dawki, która nie zostanie zarejestrowana. Można tu również zastosować kontrolę dozymetryczną zewnętrzną.

- wydzielenie osobnych magazynów substancji promieniotwórczych jak również ścisła ewidencja substancji promieniotwórczych poprzez prowadzenie oddzielnych rejestrów,

- zatrudnienie inspektora ochrony radiologicznej, który potrafi przewidzieć ewentualne źródła zagrożeń oraz wskazać nieprawidłowości i skrócić czas ekspozycji,

- wydzielenie pomieszczenia przeznaczonego do odpoczynku lub innych prac dla pracowników mających kontakt ze źródłami promieniotwórczymi. Chodzi oczywiście o to, żeby zminimalizować czas przebywania tych pracowników w bezpośredniej bliskości źródła a dokładniej to o to, aby nie przebywali w pobliżu źródła wtedy, kiedy nie jest to konieczne.

Analizując techniczne i organizacyjne metody redukcji zagrożeń podczas pracy z substancjami promieniotwórczymi nie ma wątpliwości, że co do niewłaściwego wydzielenia osobnych pracowni izotopowych o niewłaściwej powierzchni użytkowej potrzebnej do pracy w takiej pracowni. Można mieć natomiast wątpliwości co do stosowanie przez pracowników osłon, parawanów czy sprzętu ochrony osobistej w postaci fartuchów ochronnych lub okularów ochronnych. Pod wątpliwość poddawał bym również wykonywanie prac dokładnie według instrukcji. Wiadomo jednak, że nie powinno mieć miejsca „omijanie” przepisów, zwłaszcza przez pracowników z długim stażem pracy, i robienie czegoś na tzw. „skróty”, ponieważ instrukcje zostały stworzone po to aby praca była maksymalnie bezpieczna, a każde odstępstwo od instrukcji może zwiększyć zagrożenie. Nie stosowanie się do instrukcji bezpiecznej pracy, szkoleń wstępnych i okresowych wraz z weryfikacją wiedzy personelu prowadzi w konsekwencji do skażenia promieniotwórczego a później do choroby popromiennej jako złożonego zespołu chorobowego o różnym przebiegu a nawet nowotworowej, która może zakończyć się śmiercią. Mimo bardzo zaawansowanej technologii stosowanej w obecnej medycynie XXI wieku nowotwory zbierają obfite żniwo, do którego oczywiście przyczyniają się ludzie przez swoją lekkomyślność. Jeszcze bardziej jest przykro, gdy stwierdzamy, że tymi ludźmi lekkomyślnymi i nie odpowiedzialnymi są osoby w wieku reprodukcyjnym a co za tym idzie po prostu przekazują te mutacje genów kolejnym pokoleniom co prowadzi do nowych krzyżówek i chorób genetycznych.

Powyższe metody należy wesprzeć jeszcze o wspomniane wcześniej szkolenia przeprowadzane przez wykwalifikowane osoby z bardzo dużym naciskiem na szczegółową weryfikację wiedzy personelu bez względu na doświadczenie jak i stały nadzór medyczny. Nadzór medyczny musi być prowadzony za pomocą profilaktyki medycznej w postaci badań okresowych.

Przyrządy dozymetryczne.

Przyrządy dozymetryczne służą do pomiaru dawek promieniowania jonizującego. Z punktu widzenia zastosowania przyrządy dozymetryczne można podzielić na:

- dawkomierze służące do pomiaru dawki, a wykonane w postaci kasetek, długopisów lub pierścionków,

- radiometry,

- przyrządy pomiarowe,

- detektory promieniowania – wykrywanie promieniowania na danym obszarze

- sygnalizatory mocy dawki – po przekroczeniu ustalonej dawki włącza się alarm.

Wyznaczenie Dawek Promieniowania.

Wyznaczenie dawek dla osób zatrudnionych w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące.

Człowiek stale jest poddany działaniu promieniowania jonizującego ze źródeł naturalnych i sztucznych.

Wyróżniamy dwa rodzaje narażenia:

- narażenie zewnętrzne występuje gdy źródło promieniotwórcze znajduje się poza organizmem człowieka. Dla tego rodzaju narażenia wyznaczenia dawek dokonuje się na podstawie dawek indywidualnych lub pomiarów dozymetrycznych w środowisku pracy, z uwzględnieniem jego rodzaju promieniowania i energii.

- narażenie wewnętrzne występuje gdy źródło promieniotwórcze znajduje się wewnątrz  organizmu w wyniku wchłonięcia drogą pokarmową lub oddechową. Dla tego rodzaju narażenia wyznaczenia dawek dokonuje się na podstawie pomiarów skażeń promieniotwórczych w środowisku pracy lub na podstawie określenia zawartości substancji promieniotwórczych w ciele narażonej osoby.

Dawki promieniowania.

Graniczne dawki promieniowania.

Graniczne dawki promieniowania zostały określone dla osób zatrudnionych w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące, w tym kobiet w ciąży, kobiet karmiących piersią, praktykantów, uczniów i studentów z tytułu zatrudnienia lub nauki i zawarte są w [8]. Przedstawia je poniższa tabela.

Dawka skuteczna (efektywna E) – wielkość i wartość wskaźników stosowanych do oceny narażenia, wyrażona w siwertach Sv, jako suma dawek równoważnych od napromieniowania zewnętrznego i wewnętrznego HT we wszystkich tkankach i narządach wymienionych w tabeli 1 załącznika do rozporządzenia [8], z uwzględnianiem odpowiednich czynników wagowych.

Dawkę skuteczną (efektywną E) - wielkość i wartość wskaźników stosowanych do oceny narażenia, otrzymaną w ciągu określonego czasu wyznacza się przez zsumowanie dawki skutecznej (efektywnej) Ez od narażenia zewnętrznego w ciągu tego czasu oraz dawek obciążających, spowodowanych wniknięciem nuklidów promieniotwórczych do organizmu w tym samym czasie, określonych dla czasu 50 lat od momentu wniknięcia lub w przypadku dzieci dla czasu od momentu wniknięcia do osiągnięcia przez nie 70 lat.   

Narażenie zawodowe na promieniowanie jonizujące.

Możliwość narażenia na promieniowanie jonizujące występuje:

- przy eksploatacji złóż uranowych i wyodrębnianiu pierwiastków radioaktywnych,

- przy produkcji i stosowaniu izotopów,

- w elektrowniach i okrętach o napędzie atomowym,

- w radiologii przemysłowej przy badaniu odlewów, spawów, wyrobów walcowanych oraz konstrukcji żelbetonowych,

- w aparaturze izotopowej do pomiarów różnych wielkości fizycznych oraz do kontroli procesów technologicznych i sterowania ich przebiegiem np.: mierniki grubości oraz zapylenia powietrza,

- izotopowe urządzenia do detekcji i sygnalizacji pożaru,

- urządzenia radiacyjne do konserwowania żywności,

- w przemyśle chemicznym przy w niektórych procesach technologicznych,

- w wytwórniach lamp rentgenowskich i sprzętu medycznego,

- przy badaniu dzieł sztuki, kamieni szlachetnych i wyrobów ceramicznych,

- w radiologii klinicznej zarówno przy badaniach diagnostycznych takich jak prześwietlenie rentgenowskie lub tomografia komputerowa, radioterapii jak i w terapii np.: w leczeniu chorób nowotworowych stosuje się bomby kobaltowe, aplikatory izotopowe oraz akceleratory,

- na dużych wysokościach gdzie natężenie promieniowania kosmicznego jest znacznie większe na dużych wysokościach około 11 do 18 km, gdzie przebywają piloci niż na powierzchni ziemi.

Źródła Promieniowania Jonizującego.

Źródła promieniowania jonizującego możemy podzielić na:

- naturalne to takie występujące w przyrodzie w warunkach naturalnych np.: w glebie, żywności, roślinach oraz promieniowanie kosmiczne,

- sztuczne to izotopy promieniotwórcze nie występujące w przyrodzie w warunkach naturalnych, to urządzenia jądrowe, aparaty rentgenowskie.

Wpływ promieniowania jonizującego na człowieka.  

W wyniku wchłonięcia cząstek lub fotonów promieniowania dochodzi bezpośrednio do jonizacji atomów struktur komórkowych, zmian przepuszczalności błon komórkowych, powstawania toksyn radiacyjnych a przede wszystkim następuje radioliza wody prowadzącej do zaburzenia kierunków przemian biochemicznych i składu chemicznego komórek.

W wyniku promieniowania może nastąpić:

- uszkodzenie i zaburzenie łańcuchów DNA,

- zniszczenie lipoproteidowych  składników błon komórkowych,

- zaburzenie syntezy białka,

- zmiana aktywności enzymów katalizujących,

- zaburzenie gospodarki elektrolitami.

Wielkość tych zmian zależy od:

- wielkości dawki promieniowania,

- rodzaju promieniowania i jego energii,

- warunków napromieniowania tj. szybkości dawkowania i masy napromieniowanego  

człowieka,

- wrażliwość tkanek na napromieniowanie,

- napromieniowania zewnętrznego czy wewnętrznego

- cechy indywidualnych danego osobnika takich jak: (wiek, płeć, stan zdrowia, wrażliwość).

Do najbardziej promienioczułych tkanek zalicza tkankę limfatyczną, tkankę krwiotwórczą i komórki rozrodcze a także błonę śluzowa jelit oraz soczewkę oka.

U podstaw szkodliwego biologicznego działania promieniowania na organizmy leżą procesy jonizacji molekół organizmu wywoływane przez promieniowanie. W wyniku tych procesów w tkankach tworzą się pary jonów stanowiących wysokie aktywne chemicznie rodniki oraz następuje uszkodzenie struktury dużych cząstek przez ich rozrywanie lub zlepianie. Prowadzi to do zakłócenia przemian biochemicznych, warunkujących prawidłowe funkcjonowanie organizmu i do zmian strukturalnych komórek. Niektóre zakłócenia mogą być skorygowane dzięki autoregulacyjnym właściwościom organizmu, jeśli ich rozmiary nie są zbyt wielkie. Inne zmiany, nieodwracalne, prowadzą do zwyrodnienia lub obumarcia komórek. Czułość tkanki ludzkiej na promieniowanie jonizujące zmienia się w szerokich granicach. Najczulsze są organy krwiotwórcze i tkanki rozrodcze, najmniej czułymi są mózg i mięśnie. Jeśli ułożyć tkanki według zmniejszającej się czułości, to otrzymamy kolejno następujący szereg: tkanka limfatyczna- nabłonek jąder, szpik kostny, nabłonek żołądkowo-jelitowy, jajniki, skóra, tkanka łączna, kości, wątroba, trzustka, nerki, nerwy, mózg i mięśnie.

Jednakże nawet po bardzo słabych objawach choroby popromiennej mogą po wielu latach wystąpić tzw. skutki opóźnione.

Są to:
- przedwczesne starzenie
- skrócenie życia
- niedokrwistość
- białaczka
- nowotwory
- zaćma

Analizując wpływ promieniowania jonizującego na organizm człowieka należy również wspomnieć o chorobach genetycznych. Choroby przenoszone przez geny z pokolenia na pokolenie, nazywane są chorobami dziedzicznymi. Dziedziczność jest to zdolność przekazywania cech zarówno anatomicznych, jak i fizjologicznych, przez organizmy macierzyste potomstwu. Dany organizm może przekazać swojemu potomstwu skłonność do pewnych chorób lub też odporność na nie. Zmiany w strukturze materiału genetycznego, pojawiające się nagle, nazywane są mutacjami. Jeżeli występują one w komórce płciowej, są trwale dziedziczone. Istnieją dwa podstawowe typy mutacji: genowe i chromosomowe. W mutacjach genowych zmiany dotyczą budowy chemicznej materiału genetycznego tj. zmiany, dodania lub wypadnięcia jednej pary lub kilku zasad w DNA albo jednej lub kilku zasad w RNA i powodują syntezę odmiennych białek lub ich brak. Mutacje chromosomowe są następstwem zmiany ogólnej liczby lub budowy chromosomów. Czynnikami powodującymi mutacje są substancje chemiczne, promieniowanie jonizujące np. promienie rentgenowskie oraz wirusy.